Çentiya, iştah açıcı, sindirim kolaylaştırıcı, safra ve mide asidini arttırıcı, bağışıklık sistemini güçlendirici, zindelik verici ve mikropları öldürücü özelliklere sahiptir
Çentiya’nın bilinen 200 türü mevcut olup bunlardan Sarı Çentiyan şifa maksadı ile en çok ve en yaygın olarak kullanılan türdür. Çentiya’nın M.Ö (180-167) İlya Kralı Gentius tarafından kullanıldığı ve bu nedenle bu bitkinin Gentiana ismi ile anıldığı ve sonra da Plinius ve Dioskorides tarafından kullanıldığı bilinmektedir.
İlk defa geniş çaplı araştırma ve tedavi deneyini Hahne-mann 1795’de gerçekleştirmiş ve onu diğer araştırmacılar takip etmiştir. Avrupa’nın Alpler, Prirenler ve Karpatlar gibi yüksek dağları ve çevresinde yetiştirmekte olup Türkiye’nin de Marmara ve Ege bölgesinin yüksek dağlarında (Bursa Uludağ ve Ödemiş Boz dağ) yetişmektedir. Bu bitkinin yok olma tehlikesi nedeni ile Avrupa’da korunmaya alınmış olup köklerinin sökülmesi yasaktır. Bitki uzman olmayanların bitki kökünü sökerek toplamaları çok zehirli ve tehlikeli olan Çöpleme kökü ile karıştırılacağından yanlışlıkla toplanan kökler ölümlere sebep olabilir. Çünkü iki bitki birbirine çok benzer.
Tesir şekli:
İştah açıcı, sindirim kolaylaştırıcı, safra ve mide asidini arttırıcı, bağışıklık sistemini güçlendirici, zindelik verici ve mikropları öldürücü özelliklere sahiptir.
Yantesiri:
Hamile kadınların ve fazla mide asidi (hiperasidite) olan kişilerin kullanmaması gerekir.
Kullanılması:
a) Araştırmalara göre Çentiyan kökü tentürü ekstresi veya natürel ilacı başta sindirim zafiyeti, mide bağırsak iltihaplanmasına (gastrit ve enterit) karşı ve mide asidi ve safrayı arttırıcı olarak kullanılır.
b) Komisyon E’nin 30/11/1985 tarih ve 223 nolu ve de 13/03/1990 tarih ve 50 nolu Monografi bildirisine göre başta sindirim rahatsızlıklarından; iştahsızlık, tıkanma ve şişkinliğe karşı kullanılabileceği beyan edilmiştir.
c) Homeopati’ye göre başta sindirim rahatsızlıklarından; kokuşma, şiş-kinlik, hazımsızlık, bulantı ve iştahsızlık gibi rahatsızlıklara karşı kul-lanılır.
d) Halk arasında; Mide-bağırsak üşütmesi ve zafiyeti, karaciğer fonk-siyon yetersizliği, mide easidi yetersizliği (hipoasiditat), şişkinlik, ha-zımsızlık, kramplı kabızlık, halsizlik ve dermansızlığa karşı kul¬lanılır.
Çayı:
Çentiyan kökünü hem haşlama (Infus? hem de kaynatma (dekokt) şeklinde hazırlanması mümkündür.
a) 1 kahve kaşığı Çentiyan kökü demliğe konur ve üzerine 250-300 ml kaynar su doldurduktan sonra 5-10 dk demlenmesi beklenir ve sonra süzülerek içilir.
b) 1 kahve kaşığı Çentiyan kökü demliğe konur ve üzerine 250-300 ml soğuk su ilave edilir 5-10 saat bekledikten sonra kaynatılır ve 5-10 dk demlenmeye bıraktıktan sonra süzülerek içilir.
Birleşimi: Çentiyan kökünün birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Secoiridoidglikozitler (Acı maddeler) %2-3,5 oranında olup bununda %90’ını Gentiopicrosid ve az miktarda (%0,03-0,1) Amarogentin içerir. Gentiopicrosidin (Gentiopikrin) acılık değeri 12.000 iken Ama-rogentinin acılık değeri 58.000.0000 olup bitki birleşimlerindeki en az maddedir.
b) Xanthon türevleri (Ksantonlar); Gentisin, İzogentisin, Metilgentisin ve Gentisein en önemlileridir.
c) Karbonhidrat türevleri; %30-55 arasında olup Sakarozlar, Genti-anozlar ve Gentiobiozları sayabiliriz.
d) Ayrıca az miktarda Taninler ve Eterik yağlar içerir.
Araştırmalar:
Hayvanlar üzerinde bir düzine araştırmada Çentiyan ekstresi, tentürü veya kökünün bütün sindirim organlarındaki salgıları arttırıcı etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir.
1) GLATYZEL ve HACKENBERG 1967’de Çentiyan ekstresi ile yaptıkları araştırmalarda mide asidi safrayı arttırdığını tespit etmişlerdir. (O.Leeser II.486)
2) UEKİ ve ekibi 1961’de Çentiyan kök ekstresi ile yaptığı araştır¬malarda Urlara karşı etkili olduğu tespit edilmiştir. (LBH.II.486)
3) BUCHNER Çentiyan kökü ile iki kişi üzerinde tedavi denemesi yapmış ve bu tedavi denemesi sonunda sindirim bozukluklarından; hazım-sızlık, kokuşma, ekşime, tahriş, bulantı, mide çevresindeki sıkışma, basınç iştahsızlık ve baş ağrısına karşı etkili olduğu tespit edilmiştir. WATZKE’de 2 denek üzerinde tedavi denemesi yapmış o da aynı neticeleri elde etmiştir. (LBH.II.486)
4) Zimmermann ve ekibi 1988’de 23-51 yaşları arasındaki 8 hasta üzerinde Çentiyan tentürü ile 8 gün süren tedavi denemesi yapmış-lardır. Başka bir gruba ise Kınakına tentürü verilmiştir. Bu karşılaş-tırmalı tedavi sonunda Kınakına’nın ateş düşürücü özelliğinin büyük olduğu ve Çentiyan tentürünün de buna yaın sayılabileceği tespit edilmiştir. (H.H.B. VI.238)
5) İltihaplı mide bağırsak rahatsızlıkları (gastrit ve enterit)olan 19 hasta üzerinde Çentiyan tentürü ile tedavi denemesi yapılmıştır ve bunlardan 16’sında iyileşme görülürken 3’ünde kötüleşme görülmüştür. (H.H.B. V.238)
Çentiya’nın bilinen 200 türü mevcut olup bunlardan Sarı Çentiyan şifa maksadı ile en çok ve en yaygın olarak kullanılan türdür. Çentiya’nın M.Ö (180-167) İlya Kralı Gentius tarafından kullanıldığı ve bu nedenle bu bitkinin Gentiana ismi ile anıldığı ve sonra da Plinius ve Dioskorides tarafından kullanıldığı bilinmektedir.
İlk defa geniş çaplı araştırma ve tedavi deneyini Hahne-mann 1795’de gerçekleştirmiş ve onu diğer araştırmacılar takip etmiştir. Avrupa’nın Alpler, Prirenler ve Karpatlar gibi yüksek dağları ve çevresinde yetiştirmekte olup Türkiye’nin de Marmara ve Ege bölgesinin yüksek dağlarında (Bursa Uludağ ve Ödemiş Boz dağ) yetişmektedir. Bu bitkinin yok olma tehlikesi nedeni ile Avrupa’da korunmaya alınmış olup köklerinin sökülmesi yasaktır. Bitki uzman olmayanların bitki kökünü sökerek toplamaları çok zehirli ve tehlikeli olan Çöpleme kökü ile karıştırılacağından yanlışlıkla toplanan kökler ölümlere sebep olabilir. Çünkü iki bitki birbirine çok benzer.
Tesir şekli:
İştah açıcı, sindirim kolaylaştırıcı, safra ve mide asidini arttırıcı, bağışıklık sistemini güçlendirici, zindelik verici ve mikropları öldürücü özelliklere sahiptir.
Yantesiri:
Hamile kadınların ve fazla mide asidi (hiperasidite) olan kişilerin kullanmaması gerekir.
Kullanılması:
a) Araştırmalara göre Çentiyan kökü tentürü ekstresi veya natürel ilacı başta sindirim zafiyeti, mide bağırsak iltihaplanmasına (gastrit ve enterit) karşı ve mide asidi ve safrayı arttırıcı olarak kullanılır.
b) Komisyon E’nin 30/11/1985 tarih ve 223 nolu ve de 13/03/1990 tarih ve 50 nolu Monografi bildirisine göre başta sindirim rahatsızlıklarından; iştahsızlık, tıkanma ve şişkinliğe karşı kullanılabileceği beyan edilmiştir.
c) Homeopati’ye göre başta sindirim rahatsızlıklarından; kokuşma, şiş-kinlik, hazımsızlık, bulantı ve iştahsızlık gibi rahatsızlıklara karşı kul-lanılır.
d) Halk arasında; Mide-bağırsak üşütmesi ve zafiyeti, karaciğer fonk-siyon yetersizliği, mide easidi yetersizliği (hipoasiditat), şişkinlik, ha-zımsızlık, kramplı kabızlık, halsizlik ve dermansızlığa karşı kul¬lanılır.
Çayı:
Çentiyan kökünü hem haşlama (Infus? hem de kaynatma (dekokt) şeklinde hazırlanması mümkündür.
a) 1 kahve kaşığı Çentiyan kökü demliğe konur ve üzerine 250-300 ml kaynar su doldurduktan sonra 5-10 dk demlenmesi beklenir ve sonra süzülerek içilir.
b) 1 kahve kaşığı Çentiyan kökü demliğe konur ve üzerine 250-300 ml soğuk su ilave edilir 5-10 saat bekledikten sonra kaynatılır ve 5-10 dk demlenmeye bıraktıktan sonra süzülerek içilir.
Birleşimi: Çentiyan kökünün birleşimindeki maddeleri önemine göre şöyle sıralayabiliriz;
a) Secoiridoidglikozitler (Acı maddeler) %2-3,5 oranında olup bununda %90’ını Gentiopicrosid ve az miktarda (%0,03-0,1) Amarogentin içerir. Gentiopicrosidin (Gentiopikrin) acılık değeri 12.000 iken Ama-rogentinin acılık değeri 58.000.0000 olup bitki birleşimlerindeki en az maddedir.
b) Xanthon türevleri (Ksantonlar); Gentisin, İzogentisin, Metilgentisin ve Gentisein en önemlileridir.
c) Karbonhidrat türevleri; %30-55 arasında olup Sakarozlar, Genti-anozlar ve Gentiobiozları sayabiliriz.
d) Ayrıca az miktarda Taninler ve Eterik yağlar içerir.
Araştırmalar:
Hayvanlar üzerinde bir düzine araştırmada Çentiyan ekstresi, tentürü veya kökünün bütün sindirim organlarındaki salgıları arttırıcı etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir.
1) GLATYZEL ve HACKENBERG 1967’de Çentiyan ekstresi ile yaptıkları araştırmalarda mide asidi safrayı arttırdığını tespit etmişlerdir. (O.Leeser II.486)
2) UEKİ ve ekibi 1961’de Çentiyan kök ekstresi ile yaptığı araştır¬malarda Urlara karşı etkili olduğu tespit edilmiştir. (LBH.II.486)
3) BUCHNER Çentiyan kökü ile iki kişi üzerinde tedavi denemesi yapmış ve bu tedavi denemesi sonunda sindirim bozukluklarından; hazım-sızlık, kokuşma, ekşime, tahriş, bulantı, mide çevresindeki sıkışma, basınç iştahsızlık ve baş ağrısına karşı etkili olduğu tespit edilmiştir. WATZKE’de 2 denek üzerinde tedavi denemesi yapmış o da aynı neticeleri elde etmiştir. (LBH.II.486)
4) Zimmermann ve ekibi 1988’de 23-51 yaşları arasındaki 8 hasta üzerinde Çentiyan tentürü ile 8 gün süren tedavi denemesi yapmış-lardır. Başka bir gruba ise Kınakına tentürü verilmiştir. Bu karşılaş-tırmalı tedavi sonunda Kınakına’nın ateş düşürücü özelliğinin büyük olduğu ve Çentiyan tentürünün de buna yaın sayılabileceği tespit edilmiştir. (H.H.B. VI.238)
5) İltihaplı mide bağırsak rahatsızlıkları (gastrit ve enterit)olan 19 hasta üzerinde Çentiyan tentürü ile tedavi denemesi yapılmıştır ve bunlardan 16’sında iyileşme görülürken 3’ünde kötüleşme görülmüştür. (H.H.B. V.238)
